KONSTANTINOS PARTENIS – ARISTOKRATA SLIKARSTVA

Atinska Nacionalna galerija organizovala je izložbu "Konstantinos Partenis, slika idealne Grčke", prvu sveobuhvatnu retrospektivu posvećenu opusu jedne od najistaknutijih ličnosti modernog grčkog slikarstva. Kroz sto pedeset dela i dokumenata, izložba je prikazala evoluciju umetnikovog stvaralaštva i ona predstavlja prvu retrospektivu posvećenu Partenisu u Nacionalnoj galeriji i prvu veliku retrospektivu ikada o Partenisu.

Veliki deo Partenisovih slika, crteža i dokumenata nalazi se u kolekcijama Nacionalne galerije kao poklon njegove dece grčkom narodu. Za ovu retrospektivu, organizatori su odabrali najvažnije eksponate iz zbirke muzeja i upotpunili ih velikim delima iz različitih privatnih i javnih kolekcija.

Konstantinos Partenis se smatra za jednog od rodonačelnika grčkog slikarstva 20. veka

Grk iz Aleksandrije

Konstantin Partenis (1878 – 1967) nije samo stvarao nove puteve u modernizmu i razvijao svoj veoma lični idiom, nego je, kao profesor na Atinskoj školi lepih umetnosti, odigrao važnu ulogu u oblikovanju budućih talenata i promeni institucionalnog pristupa umetnosti. Njegova karijera obuhvata period od kasnog 19. veka do sredine 60-ih godina. Rođen u  Aleksandriji, on je tokom života menjao zemlje u više navrata, a Beč, Pariz i Atina sigurno su mu najznačajni gradovi u karijeri. U svom slikarstvu, Partenis je razvio stvaralački dijalog sa modernističkim pokretima različitih zemalja, uvek zadržavajući svoj poseban stil, gde su se reference kretale od antičke do vizantijske Grčke. Na taj način, Partenis je proširio svoj slikarski rečnik koji se tokom njegovog života stalno razvijao kroz široki spektar pristupa.

Partenis je stekao solidno obrazovanje i bio poliglota – govorio je i pisao italijanski, nemački, francuski, engleski i grčki. Slikarstvom se bavio od malih nogu, a njegov prvi poznati rad datira iz 1892. godine. U periodu između 1895. i 1903. godine studirao je slikarstvo na Akademiji lepih umetnosti u Beču, jednom od važnijih centara modernizma. Istovremeno, pohađao je časove muzike na gradskom konzervatorijumu. U Beču je održao svoju prvu izložbu 1899, dok je sledeće godine svoje radove izlagao u Atini gde je ostao da živi.

Partenis je često putovao po Grčkoj, posebno u Kavalu i na ostrvo Poros, gde je oslikao freske za lokalnu crkvu posvećenu Svetom Nikoli. Godine 1908. oslikao je freske za crkvu Svetog Đorđa u Kairu. Neposredno potom, preselio se u Pariz, a po povratku u Atinu, 1917. godine, sa utiscima o smelim fovističkim i postimpresionističkim koloritima, Partenis je naslikao nekoliko lepih pejzaža iz života, uglavnom na Krfu, ali i drugde u Grčkoj. U tom periodu, on se pridružio svojim vršnjacima iz umetničke grupe "Tehni", koji su u prve dve decenije 20. veka stvarali i tragali za grčkim modernizmom. Cilj im je bio da zbace konzervativni akademizam koji je u to vreme još uvek preovladavao u atinskom umetničkom životu. Naredne godine, bila je održana njegova prva velika samostalna izložba u palati Zapion, gde mu je bilo izloženo 240 slika.

Ubrzo će u Partenisovom stvaralaštvu preovladati snažna stilizacija, dok je poetska zamisao preobrazila njegove pejzaže u transcendentalne vizije. Paradoksalno, ova stilizacija otkrivala je kvalitet svetla Atike čime su isticani i jasno ocrtavani oštri oblici, dajući prednost liniji nad bojom, ono što je Janis Caruhis nazivao "aticizmom".

Pejzaž Kesariani (1905-1909), Pejzaž (1912), Borovi Krfa (1914-1917), Pejzaž Krfa (1920)

Simbolizam, postimpresionizam, ekspresionizam, postkubizam, ikonografija...

Godine 1923. odbijena je njegova prva molba za profesora na Atinskoj školi lepih umetnosti. Konačno, na ovu funkciju postavljen je 1929. godine, na osnovu posebnog zauzimanja predsednika vlade. Njegove kolege, profesori, loše su prihvatili to naimenovanje, ali on je bio vrlo popularan među studentima. Partenis je bio pionir revolucionarnog pristupa modernizmu i opravdao je uverenje da umetnik zaslužuje priznanje i podršku države.

Odmah po imenovanju za profesora, on je promenio način podučavanja umetnosti i uveo novu etiku u obrazovanje studenata slikarstva. Blisko prijateljstvo sa intelektualcima i političarima, kao i pogledi na političke turbulencije grčke istorije u međuratnom periodu, ostavili su snažan trag na njegov rad i karijeru.

Tokom 20-ih godina, Partenis je ušao u najbolji period svog zrelog slikarstva, naseljen alegorijskim i simboličkim slikama. Krivolinijski, talasasti i razigrani svetovi uklapali su ljudske figure u okruženje i u skladu su sa okolnim kompozicionim elementima – drvećem, planinama, brdima. Sećanja na evropske simboliste, kako starije tako i mlađe, ali i uticaji vizantijske umetnosti i El Greka, dobro asimilirane i podređene ličnom idiomu slikara, mogu se zapaziti u njegovim delima već na samom početku tog perioda (Vaskrsenje, 1919).

Vaskrsenje (1919)

U narednom periodu, svežina palete u velikim alegorijskim i dekorativnim kompozicijama, ustupila je mesto promišljenijim oblicima, podsećajući na analitičku fazu kubizma. Nije slučajno što se ovaj pomak uočavao u postkubističkim mrtvim prirodama koje su dolazile uporedo sa neoklasičnim slikama mrtvih priroda kubističkih pionira – Pikasa, Braka i Grisa – nastalim u istom periodu u Parizu. Partenisove boje nalikovale su vizantijskim bojama već uvedenim, sa istinskim nacionalističkim žarom, u slikarstvo Fotisa Kontoglua.
Partenisove kompozicije postajale su sve više geometrijske – smenjivale su se krive i prave linije, često crtane lenjirom i šestarom. Gruba tekstura i vrlo svetla paleta nalazile su se u osnovi najambicioznijih kompozicija tog perioda, kao što je monumentalna "Apoteoza Atanasija Dijakosa" (pre 1933). Natprirodni događaji u ovim delima mogu se opisati kao teofanije, urađene tehnikom koja ih čini da izgledaju kao da nisu napravljene ljudskom rukom. Pigmenti gube svoju materijalnu supstancu i postaju čista duhovna projekcija. Likovi lebde u transcendentalnom prostoru gde je vreme ukinuto kao u vizantijskoj umetnosti i gde su odjeci vidljivog sveta svedeni na arhetipove. Moglo bi se reći da Partenisova najzrelija dela teže idealnom arhetipu nerukotvorene slike koji podseća na ikonografiju.

Apoteoza Atanasija Diakosa (pre 1933), Muzičari (1935-1938)

Povlačenje iz javnog života

Godine 1937, Partenis je, za svoju sliku "Herkules se bori protiv Amazonki", dobio prvu nagradu na Međunarodnoj izložbi u Parizu, a naredne godine, tokom Venecijanskog bijenala, italijanska vlada je otkupila njegovu sliku "Blagovesti".

Uprkos svojoj slavi, Partenis je postepeno počeo da se povlači u izolaciju i tišinu. Godine 1947. dao je ostavku na mesto profesora, jer više nije bio u stanju da toleriše konzervativizam škole. Prekinuo je kontakte sa prijateljima i kolegama, povukao se u kuću projektovanu po principima Bauhausa u podnožju Akropolja i posvetio se slikanju i meditaciji.

Narednih deceniju i po, uprkos nepojavljivanju u javnosti, Partenisu su bile dodeljene brojne nagrade i priznanja, a studenti su organizovali smotru njegovih dela u Atinskom tehnološkom institutu, kojoj on nije želeo da prisustvuje. Izložba je ukazala da su ga približavanje postimpresionizmu za vreme boravka u Parizu i njegovo duboko poznavanje vizantijske ikonografije doveli do stvaranja potpuno ličnog stila u kome je idealizovana Grčka predstavljena svetlim i nematerijalnim koloritom. Njegovim delima, obeleženim idealizmom i harmonijom, dominiraju figure i pejzaži, dok se crtež i boja mešaju, oslobođeni težine materije, u čisto duhovnom odnosu.

Pred kraj svog života, Partenis je postao paralizovan i prestao je sa svim aktivnostima. Početkom 1967. godine umrla mu je supruga, a sud je stavio Partenisa pod sudsku zabranu. Nekoliko meseci kasnije, Partenis je umro u siromaštvu i potpunoj izolaciji.

Bitka Herkula i Amazonki (1921-1927)

Slikar vanvremenske Grčke

Aristokrata umetnosti, Konstantinos Partenis se smatra posebnim slučajem u modernom grčkom slikarstvu. U početku su ga slikarske studije i muzičko usavršavanje, u Beču, približili nemačkom simbolizmu i počecima nemačkog ekspresionizma, dok su ga likovni kritičari opisali kao modernistu i secesionistu.

Nalik svom savremeniku Pikasu, Partenis je, tokom čitavog života, vodio svoj rad kroz niz preobražaja, uspevajući da održi stilsku postojanost i prepoznatljivost koje prožimaju i objedinjuju njegove široke kreativne poduhvate. Ono što Partenisovom delu daje osobenost jeste način na koji on stvaralački čin tretira kao čisto intelektualnu stvar. Njegovo odredište je čista poezija, ali put do tog vrhunca je istraživanje, stručnost i razmišljanje.

"Ipak, umetnost mora da poseduje i nauku... I svako može da se podučava nauci. Umetnost je u suštini individualna, lična", zapisao je on jednom prilikom.
Partenisov eklekticizam, ugrađen u srž njegovog stila, idealna je zemlja mitologije, istorije i umetnosti, koju je zamislio obrazovani Grk iz dijaspore i sa privilegovane tačke gledišta. Nalik pesniku Konstantinu Kavafiju, Partenisovom savremeniku i sugrađaninu koji je, takođe, iz daljine zamišljao i uneo u svoju poeziju istoriju i mit o idealnoj i vanvremenskoj Grčkoj, tako je i Partenis ostao građanin svoje utopijske Grčke.
Iako se Partenis smatra jednim od rodonačelnika grčkog slikarstva 20. veka, prihvata ga samo manjina. Veliki umetnički milje oduvek ga je smatrao anomalijom, dok su se neke njegove kolege i akademici, onog vremena, borili protiv njega i gledali da ga na sve načine oslabe i skrajnu.

Danas su mnogi Partenisovi radovi izloženi u Nacionalnoj galeriji Atine, Opštinskoj galeriji Atine, kao i u mnogim drugim javnim i privatnim kolekcijama u Grčkoj i inostranstvu. Poslednjih godina interesovanje javnosti za umetnikova dela je oživelo i njegove slike su se prodavale po veoma visokim cenama na međunarodnim aukcijama.