KONZERVACIJA FRESAKA CRKVE SVETOG ĐORĐA U KURBINOVU

Čuveni anđeli u crkvi Svetog Đorđa u selu Kurbinovu na obali Prespanskog jezera, u Severnoj Makedoniji, povratili su svu svoju lepotu i hromatsko bogatstvo posle konzervatorskih radova stručnjaka Evropskog centra za vizantijske i postvizantijske spomenike (EKBMM) iz Soluna. Ugovor za restauraciju fresaka podnet je skopskim vlastima pre dve godine, a projekat je finansiralo grčko ministarstvo kulture. Konzervatorski timovi iz EKBMM-a radili su na freskama, poštujući  njihovo istorijsko i estetsko svedočanstvo i vođeni principom minimalne intrvencije. Zadatak je bio zahtevan, ali rezultat je impresivan.

Crkva Svetog Đorđa u Kurbinovu, jednobrodna sa osnovom od 15 x 7 m, nekada je imala freske i na fasadi

Kurbinovske freske, a posebno anđeli, smatraju se jednim od najlepših primeraka vizantijskog slikarstva Makedonske renesanse. Njihov stav, krila, draperije njihovih haljina, ukazuju na sofisticirane estetske standarde komnenskog doba (1081-1204). To je bio jedan od najvažnijih perioda u vizantijskoj umetnosti, koji je svoj vrhunac dostigao u 12. veku i nastavio sa sve većim zamahom u 13. i 14. veku, za vreme dinastije Paleologa.

Koristeći nove tehnologije i materijale, grčki konzervatori radili su na stabilizaciji podloge i čišćenju fresaka, poštujući principe minimalne intrvencije

Komnenska umetnost

Crkva Svetog Đorđa nalazi se na dva kilometra od seoceta Kurbinovo na obali Prespanskog jezera. Jednobrodni hram, sa kosim krovom od crvenog crepa, datira iz 1191. godine i smatra se "jednim od najvažnijih vizantijskih spomenika na Balkanu", kako je naglasila Natalija Pulu, predsednica odbora EKBMM-a i vanredni profesor vizantijske arheologije na Aristotel univerzitetu u Solunu.

Crkva je dobro očuvana, ali su vreme i vlaga uzeli danak i doveli freske u opasnost, što je navelo Ministarstvo kulture Severne Makedonije da se obrate iskusnijim grčkim kolegama.

Studiju EKBMM-a, koja je obuhvatila sve savremene metode ispitivanja i dokumentovanja prethodnih oštećenja i intrvencija na freskama, početkom prošle godine, odobrilo je Ministarstvo kulture Severne Makedonije. Odmah potom započela je prva faza konzervatorskih radova, konsolidacija fresaka. Juna iste godine, po završetku konsolidacije zidnog slikarstva crkve Svetog Đorđa, ministarka kulture Severne Makedonije, Bisera Kostadinovska-Stojčevska, posetila je hram i upoznala se sa konzervatorskim radovima od direktorke EKBMM-a Flore Karagijani i naučnog rukovodioca projekta Elektre Karagianidu. Tada je i otpočeto obimno čišćenje fresaka i uklanjanje starih restauracija koje će trajati sedam meseci.

Grčki stručnjaci za konzervaciju i makedonske zvanice gledaju dosije radova; u pozadini je zapadni zid sa freskama trećeg i najmanje veštog zoografa

Koristeći nove tehnologije i materijale, grčki konzervatori radili su na otkrivanju boja i oblika vizantijskih fresaka – Bogorodica sa Hristom, Blagovesti, Vaznesenje, Poklonjenje svetih Otaca, Silazak u ad, Bogojavljenje, Preobraženje, Susret Marije i Jelisavete, Vavedenje... Inače, crkva Svetog Đorđa predstavlja završnu fazu komnenskog stila koji je svoj vrhunac dotakao u crkvi Svetog Pantelejmona u Nerezima, tridesetak kilometara severno od Struge. Ktitor crkve u Kurbinovu je nepoznat, ali je ostao zapis na časnoj trpezi da su radovi započeti aprila 1191. godine. Pošto hram nema kupolu, ikonografski program je prilagođen arhitekturi. Proroci su naslikani u najvišim zonama zidova, scene iz Hristovog zemaljskog života se nalaze ispod njih, a pojedinačne figure svetitelja su živopisane u najnižem delu zidova. Počasno mesto u polukaloti apside dobila je Bogorodica na prestolu sa Hristom u rukama. Sveti Đorđe, patron crkve, smešten je ispod naslikanih lukova uz ikonostas.

Anđeo u polukaloti apside i Sveti Nikola iz donjeg registra oltarskog prostora

Kurbinovo, Mesopotam, Tel Mar Ilijas

Najmanje troje slikara radilo je u Kurbinovu. Najbolji je živopisao gornje zone u oltarskom prostoru, drugi je oslikao freske na bočnim zidovima, a treći je radio na zapadnom zidu i u donjim zonama oltarskog prostora. Manje suptilni nego umetnici Nereza, kurbinovski slikari su odlično razvili obradu figura, doprinoseći velikoj živosti stavova i gestova. Pokretljivost i uskomešanost figura ostvarena je izuzetnom obradom i izgledom draperija i nabora koji su dobili vrlo izražajnu vrednost, čak i veću nego na freskama u Nerezima. Bogatstvo ritma ishodi iz manirističke usmerenosti slikara čiji su elementi i izdužene figure smirenih izraza lica. Dvojica boljih kurbinovskih slikara, verovatno su pre dolaska na Prespansko jezero, radili u crkvi Svetih Vrača u grčkom gradu Kosturu, što se vidi po sličnim rešenjima i stilu. Inače, kurbinovski slikari su sledili carigradske tendencije i verovatno su pripadali jednom od poznatih ateljea nekog od velikih gradova Romejskog carstva.

Mapa mesta pored Prespanskog jezera gde se nalazi Crkva Svetog Djordja u Kurbinovu, opština Resen

Centar za vizantijske i postvizantijske spomenike (EKBMM) radio je na konzervaciji umetničkih dela vizantijske civilizacije širom Balkana, Bliskog istoka, Kavkaza, južne Evrope i Afrike, te je njihovo znanje i iskustvo izuzetno veliko i dragoceno. Centar je već 25 godina u nadležnosti ministarstva kulture Grčke i cilj mu je da promoviše naučna istraživanja u oblasti muzeologije, muzeografije, iskopavanja, restauracije, konzervacije, unapređenja i proučavanja vizantijskih i postvizantijskih lokaliteta, spomenika i dela na evropskom i međunarodnom nivou.

Pored crkve Svetog Đorđa u Kurbinovu, oni su nedavno završili studije za konzervaciju fresaka višekupolne crkve Svetog Nikole iz 13. veka, sa kitnjasto izvajanim i obojenim kapitelima i impresivnim mermernim podovima, koja se nalazi u Mesopotamu u Albaniji. Očekuje se da će radovi početi čim ih odobre albanske vlasti. Takođe, Centar je potpisao ugovore sa jordanskim Ministarstvom turizma i antikviteta i sa grčkom pravoslavnom eparhijom Jordana za konzervaciju arheološkog nalazišta ranohrišćanske bazilike proroka Ilije (Tel Mar Ilias) u Jordanu.